Η κρίση μπορεί να ενεργοποίησε τη μαζική έξοδο νέων επιστημόνων και άλλων επαγγελματιών από την Ελλάδα, αλλά δεν ήταν αυτή που την τροφοδότησε ώστε από το 2010 μέχρι σήμερα να μην έχει ανακοπεί.
Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα έρευνας της Τράπεζας της Ελλάδος για το πώς θα σταματήσει η έξοδος και για το πώς θα επιστρέψουν πίσω όσοι έφυγαν.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της έρευνας από το 2010 καταγράφεται ένα μεγάλο κύμα μετανάστευσης νέων επιστημόνων και επαγγελματιών. Το κύμα αυτό εντάθηκε το 2012 και μονιμοποιήθηκε τα επόμενα έτη λαμβάνοντας διαστάσεις μεγάλης φυγής, με τις ετήσιες εκροές ατόμων στην ηλικιακή ομάδα των 25-44 ετών να ξεπερνούν τις 50 χιλιάδες. Συνολικά, μεταξύ 2008 και 2017 μετανάστευσαν περισσότερα από 467 χιλιάδες άτομα της συγκεκριμένης ηλικιακής ομάδας.
Στην ίδια έρευνα επισημαίνεται ότι αν και η βαθιά και παρατεταμένη ύφεση που γνώρισε η ελληνική οικονομία κατά την τελευταία δεκαετία ενεργοποίησε μεγάλο κύμα φυγής ταλαντούχων νέων, οι μακροχρόνιες παθογένειες του εγχώριου παραγωγικού υποδείγματος ήταν εκείνες που τροφοδότησαν το φαινόμενο, προσδίδοντάς του ένταση και διάρκεια.
Όπως εκτιμούν οι ερευνητές της ΤτΕ η επιμονή του φαινομένου αποκαλύπτει ότι η αναστροφή του αποτελεί διαδικασία εξαιρετικά αργή και δύσκολη και απαιτεί τη θεραπεία των μονιμότερων ευπαθειών με γνώμονα τη δημιουργία μιας ευέλικτης και ανταγωνιστικής αγοράς εργασίας με σκοπό τη δημιουργία θέσεων εργασίας υψηλής εξειδίκευσης, καλών αμοιβών και συνθηκών εργασίας που προσφέρουν προ- οπτικές εξέλιξης και προόδου.
Στην ίδια έρευνα εξάλλου υπογραμμίζεται ότι η εθνική οικονομική πολιτική πρέπει να εστιάσει στην αναδιοργάνωση του παραγωγικού τομέα της οικονομίας με ενίσχυση εκείνων των κλάδων παραγωγής που χαρακτηρίζονται από καινοτομία και εξωστρέφεια, εξέλιξη που θα μετριάσει ή εν τέλει θα ανακόψει τη “διαρροή εγκεφάλων” στο εξωτερικό.
Στο μείζον ερώτημα πως μπορεί να αναστραφεί το brain drain η ΤτΕ προτείνει τρεις παρεμβάσεις:
Πρώτο μέτρο θα ήταν η παροχή άμεσων φορολογικών κινήτρων σε επαναπατριζόμενους επιστήμονες και σε επιχειρήσεις που προσλαμβάνουν τέτοιους επιστήμονες (για παράδειγμα μειωμένοι συντελεστές φορολόγησης και μειωμένες ασφαλιστικές εισφορές), καθώς και η ύπαρξη σειράς επενδυτικών κινήτρων.
Παρόμοια φορολογικά κίνητρα μπορούν να δοθούν και σε νεοφυείς επιχειρήσεις που ιδρύονται από επαναπατριζόμενους επιστήμονες, ενώ παράλληλα η παροχή φορολογικών κινήτρων για την ομαλή ένταξη των νεοεισερχόμενων ηλικίας κάτω των 25 ετών στην αγορά εργασίας μπορεί να ανακόψει την τάση φυγής.
Δεύτερο μέτρο η ισχυροποίησή των επιχειρήσεις των κλάδων
υψηλής προστιθέμενης αξίας ώστε να είναι σε θέση να συμμετέχουν σε προγράμματα σύμπραξης με επιχειρήσεις του εξωτερικού.
Στα προγράμματα αυτά η συμμετοχή των αποδήμων ως γέφυρας γνώσεων αποφέρει σημαντικά οφέλη για την εγχώρια οικονομία μέσω της μεταφοράς τεχνολογίας, τεχνογνωσίας και εμπειρογνωμοσύνης σε σύγχρονους τρόπους παραγωγής και διοίκησης που απέκτησαν κατά την παραμονή τους στο εξωτερικό.
Τρίτο μέτρο είναι η καταγραφή των αναντιστοιχιών στην αγορά εργασίας ώστε να καταστεί δυνατή και κυρίως αποτελεσματική η αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος με γνώμονα τη σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας.
Επίσης η ΤτΕ προχωρά ένα βήμα ακόμη και προτείνει σειρά δράσεων που εκτιμά ως ικανές να ενισχύσουν την αποτελεσματικότητα των παραπάνω τριών μέτρων.
Συγκεκριμένα προτείνει τις εξής δράσεις :
– Καταπολέμηση της ψηφιακής δυσλεξιγένειας.
– Επικαιροποίηση των προγραμμάτων σπουδών.
– Ενίσχυση των ανθρωπιστικών σπουδών.
– Δυνατότητα χρηματοδότησης ερευνητικών πανεπιστημιακών προγραμμάτων από τον ιδιωτικό τομέα.
– Διασύνδεση των ελληνικών πανεπιστημίων με ξένα πανεπιστημιακά ιδρύματα.
– Δημιουργία δομών κινητικότητας ερευνητών.
– Βελτίωση των εσωτερικών συνδέσεων.
– Υποχρεωτική επέκταση του θεσμού της μαθητείας και παροχή οικονομικών κινήτρων σε επιχειρήσεις, π.χ. με την μορφή των φοροαπαλλαγών, για την ανάπτυξη προγραμμάτων έρευνας και καινοτομίας καθώς και για την εκπαίδευση των εργαζομένων τους στις νέες τεχνολογίες.
